Ahlak Gelişimi Nasıl Oluşur?
Toplum içinde yaşarken doğru ile yanlışı ayırt edebilmemizi sağlayan değerlerin ve ilkelerin tümüne ahlak diyoruz. Ahlak gelişimi bizlerin bir yandan toplumun değer yargılarını benimseyerek içinde yaşadığı topluma uyum sağlamasını, diğer yandan da kendi değerlerini oluşturmasını sağlayan süreç aslında .Çocukta ahlak gelişimi, aslında farkına çok varmadan, nasıl ilerleme gösterdiğini çok algılayamadan geçen bir dönemdir. Çocuk işte, dediğimiz birçok olay, onların gelişim döneminden kaynaklanmaktadır. Benim de bu konu üzerine çok düşündüğüm olmuştur. Birçok araştırmacıya göre, ahlak gelişimi bilişsel gelişimi ile yakından ilgilidir. İyiyi kötüyü, doğruyu yanlışı algılamak, sosyal bir varlık olarak toplum kurallarına uymak, çocuk için yavaş yavaş ilerleyen bir gelişimdir.
İki yaşa kadar bencil, kural, sınır ve yasak tanımayan bir çocuk söz konusudur ve bu tamamen normaldir. İki yaşındaki çocuğunuz komşu bebeğin elindeki oyuncağı benim diyerek alabilir, vermemek için kıyameti koparabilir, ağlayabilir. Bunları normal karşılarız.
İki-altı yaş arasında sosyalleşmeyle birlikte kuralların farkına varılmaya başlanır ancak amacı ve gereğinin bilincinde değildir çocuğunuz. Üç yaşındaki çocuğunuz büyük olasılıkla arkadaşının oyuncağını elinden kapmayacak, anneye koşarak ondan isteyecek, dört-beş yaşındaki çocuğunuz elindeki oyuncağı arkadaşınınkiyle takas etme yolunu seçecektir. Siz de dikkatle şimdi düşünürseniz yaşadıklarınızı, sürecin böyle geliştiğini görebilirsiniz. Çocuk gelişimi ve karakter oluşumu yavaş yavaş ilerleyen bir süreçtir. Adım adım değiştiğinin farkına varırsınız gerçekten.
Bu gelişim sürecinde anne babanın denetimi, yol göstermeleri, sınır koymaları rol oynamış, çocuk doğru ya da yanlış bir öz yönetim gücü kazanmaya başlamıştır. Bu yaşlarda elbette her durumda aynı olgunluk, hoşgörü, işbirlikçi ve uyumlu tutum çocuktan beklenmemelidir. Ayrıca her çocuğun gelişim hızı da birbirinden farklıdır. Çocuk gelişiminin kritik dönemleri isimli yazımı okudunuz mu? Bu konuda size fikirler verebilir.
Piaget, çocukta ahlak gelişimi konusunda çalışan ilk araştırmacı ve kuramcıdır. Piaget, çocukta ahlak gelişimini konusunu incelerken, çocukların altı yaşına kadar oyun oynarken kurallarının olmadığını, oyunları diğer çocuklardan gördükleri ve öğrendikleri gibi oynadıklarını söyler. Ama iki-altı yaş arasında bazı kuralları fark etmeye başlar ve ne anlama geldiğini veya ne amaçla konduklarını bilmeden bu kurallara uygun davranışları taklit ettiklerini belirtmiştir. Altı yaştan sonra çocuğunuz kuralları izlemede veya kurallara uymada tutarsızlık gösterse bile onların ne anlama geldiğini anlamaya başlar. Bu yaşlarda çocuk, kuralların değiştirilemez olduğuna inanmaktadır. Çocuğunuz hiç sorgulamadan bu kurallara uygun davranmaktadır.
Çocukta Ahlak Gelişimi ve Ailenin Rolü
Olumlu özellikler ve erdemler ilk yaşlarda anne baba ile ailede kazanılmaya başlayacak, ilk temeller atılacak, daha sonra öğretmenler ve yakın çevrede beğenilen büyüklerle özdeşim yapılarak ilerleyecek ve ahlak gelişimi tamamlanacaktır. Büyüklerin söyledikleri ve davranışları arasında çelişki olmaması burada en dikkat edilmesi gereken noktadır. Arkadaşını döven çocuğunuza kavga etmenin kötülüğünü anlatırken; bir yandan çocuğunuza iki tokat atmak buna bir örnek olarak verilebilir. Çocukların gelişiminde söylenilenlerden çok yapılanlar örnek teşkil eder. Çocuk buradaki çelişkiyi görecek ve sizin söyledikleriniz hiçbir işe yaramayacak, o da eline geçen ilk fırsatta kendinden zayıf olana şiddet uygulayacaktır. Çünkü böyle yapılır mesajını zaten ebeveynlerinden öğrenmiştir çocuk. Çocuğun doğasında şiddet olmadığı için şiddet görmeyen çocuk şiddet uygulamıyor. Çocukta ahlak gelişimi ile ilgili tavsiye edebileceğim bir video var. Bu videoda Prof. Dr. Bengi Semerci çocuklarda ahlak gelişim sürecini anlatmaktadır. Ahlak gelişiminde önemli olan etkenlerden bahsetmektedir.
Çocuk eğitiminde öğüdün, dayak ve cezanın yer alması ile sağlıklı bir ahlak gelişiminden bahsedilemez. Baskıyla ve zorla öğretilen ahlak da hiçbir zaman sağlıklı değildir.
Sonuç olarak siz erdemli ve ahlaklı değilseniz çocuklarınız da gerçek ahlak ve erdem sahibi olamazlar. Onlardan bunu beklemeniz haksızlık olur.